Zakres władzy rodzicielskiej
Władza rodzicielska obejmuje szereg praw i obowiązków przysługujących rodzicom wobec ich dzieci. Przede wszystkim należą do nich: opieka na dziećmi, nadzór nad ich prawidłowym rozwojem duchowym i fizycznym, reprezentowanie i zarządzanie majątkiem dziecka.
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom od momentu urodzenia dziecka aż do jego pełnoletniości.
W związku z tym, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. O istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, a w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy. W pewnych okolicznościach, władza rodzicielska może być ograniczona.
Kiedy władza rodzicielska może zostać ograniczona?
Z pewnością ograniczenie władzy rodzicielskiej rodzi negatywne skojarzenia. Jednak w praktyce wcale nie musi być związane z jakimś zaniedbaniem czy zawinieniem po stronie rodzica. Przede wszystkim należy rozróżnić dwie kategorie sytuacji, w których możliwe jest ograniczenie władzy rodzicielskiej. Pierwsza kategoria obejmuje sytuacje, gdy zagrożone jest dobro dziecka. Druga kategoria ograniczenia władzy rodzicielskiej związana jest z życiem rodziców dziecka w rozłączeniu (np. rozwód, separacja).
Zawinione ograniczenie władzy rodzicielskiej
Przede wszystkim, władza rodzicielska może zostać ograniczona jeżeli dobro dziecka jest zagrożone. Dotyczy to przypadków, gdy władza rodzicielska nie jest prawidłowo wykonywana przez rodzica. Z tego względu sąd opiekuńczy może w szczególności:
- zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania (np. pracy z asystentem rodziny) lub skierować rodziców do specjalistów zajmujących się terapią rodzinną lub inną pomocą z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń,
- określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu,
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,
- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,
- zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej,
- powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
Niezawinione ograniczenie władzy rodzicielskiej
Ograniczenie władzy rodzicielskiej może być także związane wyłącznie z życiem rodziców dziecka w rozłączeniu. Nie ma wówczas mowy o zaniedbaniu, zawinieniu rodzica, jak również o zagrożeniu dobra dziecka. Decydują raczej kwestie praktyczne. Może to być związane z tym, że rodzice żyjący w rozłączeniu nie potrafią porozumieć się w sprawach dziecka lub widoczny jest między nimi konflikt na tym tle. Za ograniczeniem władzy rodzicielskiej może także przemawiać np. znaczna odległość miejsc zamieszkania, a nawet zamieszkiwanie w innych krajach.
W takich sytuacjach, sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę drugiego rodzica do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka. W praktyce jest to ograniczenie władzy do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka lub do bycia informowanym. Najczęściej w takich sprawach jak: edukacja, wybór szkoły, sposobu leczenia, miejsca zamieszkania, pobytów i wyjazdów zagranicznych.
Ograniczenie władzy do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka
Wbrew temu, co często czytam na różnych forach i grupach wsparcia rozwodzących się osób, taki zapis w orzeczeniu sądu oznacza, że rodzic ma prawo do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka. W rezultacie, pomimo teoretycznego ograniczenia władzy, rodzic wciąż ma prawo do rozstrzygania o najważniejszych sprawach swego dziecka. Czyli, de facto, ograniczenie obejmuje sprawy nieistotne lub mniej istotne i bieżące. Podczas, gdy w sprawach istotnych dla dziecka zgoda drugiego rodzica nadal jest konieczna i niezbędna. Dlatego też, rodzic, który ma pełną władzę nie może w istotnych sprawach dziecka podejmować decyzji samodzielnie.
W rezultacie, z praktycznego punktu widzenia, taki zakres ograniczenia władzy rodzicielskiej niewiele zmienia. Najczęściej dotyczy to sytuacji, gdy rodzice nie są w stanie wypracować zgodnego porozumienia wychowawczego o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie.
Istotne sprawy dziecka, czyli jakie?
Ograniczając władzę rodzicielską, sąd określi, o jakich istotnych sprawach dziecka rodzic ma prawo współdecydować. Najczęściej może ono obejmować m.in.:
- miejsce zamieszkania,
- kierunek kształcenia, wybór szkoły, decydowanie o zajęciach pozaszkolnych,
- wybór lekarza, sposobu leczenia,
- sposób spędzania wakacji, wybór miejsca wypoczynku,
- pobyt za granicą.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej do bycia informowanym o istotnych sprawach dziecka
To dalej idące ograniczenie władzy, ponieważ taki zakres ograniczenia oznacza, że rodzic którego władza jest ograniczona nie decyduje o istotnych sprawach dziecka. Ma jedynie prawo bycia informowanym o istotnych sprawach dziecka. Podobnie i tu, zakres informacji jest dokładnie określany w orzeczeniu sądu.
W konsekwencji, przy takim ograniczeniu, rodzic który posiada pełną władzę rodzicielską nie musi pytać drugiego o zdanie i może samodzielnie decydować o istotnych sprawach dziecka. Ma jedynie obowiązek informowania rodzica, którego władza jest ograniczona.
Bezkonfliktowa opieka na dzieckiem po rozwodzie
Reasumując, ograniczenie władzy rodzicielskiej nie musi wiązać się z zawinieniem rodzica czy jakimikolwiek zaniedbaniami. Niekiedy, podyktowane jest to wyłącznie życiem rodziców w rozłączeniu, lub wręcz kwestiami praktycznymi.
W przypadku rozwodzących się małżonków, najlepszym rozwiązaniem jest współpraca rodziców dla dobra dziecka i osiągnięcie przez nich porozumienia o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. W związku z tym, aby przy rozwodzie władza rodzicielska mogła być w pełni pozostawiona obojgu rodzicom, małżonkowie powinni przekonać sąd, że opieka nad dzieckiem będzie przebiegać bezkonfliktowo.
Przede wszystkim, brak porozumienia wychowawczego – w obecnym stanie prawnym – nie musi prowadzić automatycznie do innego rozstrzygnięcia niż powierzenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Przez wzgląd na dobro dziecka i prawo dziecka do wychowywania przez oboje rodziców, władza rodzicielska co do zasady powinna być pozostawiona obojgu rodzicom. Wydaje się, że inne rozstrzygnięcia powinny zapadać w wyjątkowych sytuacjach.
