Alimenty w czasie koronawirusa na dotychczasowych zasadach
W czasie pandemii obowiązują wszystkie dotychczasowe orzeczenia i ugody w zakresie alimentów. Ogłoszona pandemia pozostaje bez wpływu na zobowiązania alimentacyjne. Co do zasady, alimenty w czasie koronawirusa pozostają bez zmian. W związku z tym, co robić w sytuacji, gdy sytuacja finansowa zobowiązanego do płacenia alimentów uległa znacznemu pogorszeniu?
Co zrobić w przypadku obniżenia dochodów lub utraty pracy?
Przede wszystkim, żaden przepis prawa nie pozwala zobowiązanemu do alimentacji (orzeczeniem, ugodą, umową) do samodzielnego wstrzymania się z płatnościami lub uiszczania świadczeń w mniejszej wysokości. Czas pandemii nie może być powodem do uchylania się od obowiązku alimentacyjnego, gdyż godzi to w dobro uprawnionego (dziecka). Takie działanie może skutkować wszczęciem przez uprawnionego do alimentów postępowania komorniczego w celu ich przymusowego wyegzekwowania.
Jednakże, są narzędzia pozwalające zobowiązanemu na wyjście z trudnej sytuacji. Z pewnością, teoretycznie, zobowiązany do płacenia alimentów może wnioskować o obniżenie wysokości alimentów. Zgodnie bowiem z art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.
Co to oznacza?
Niestety, złożenie żądania o obniżenie alimentów następuje poprzez założenie sprawy w sądzie rodzinnym o obniżenie alimentów. Należy zatem złożyć do sądu pozew i oczekiwać jego rozpoznania. Jednak wobec faktu, że sądy funkcjonują w ograniczonym zakresie oraz odwołują rozprawy, a sprawy o obniżenie alimentów nie należą do spraw pilnych złożenie pozwu nie przyniesie szybkiego rozstrzygnięcia. Tym samym, samo złożenie pozwu nie rozwiąże problemu. Bowiem do czasu uzyskania prawomocnego orzeczenia sądu bądź postanowienia zaopatrzonego w klauzulę natychmiastowej wykonalności – zobowiązany do alimentów powinien uiszczać je w dotychczasowej wysokości.
Alimenty w czasie koronawirusa. Co może pomóc?
Wniosek o zabezpieczenie
Przede wszystkim, sprawę może przyspieszyć złożenie wraz z pozwem wniosku o zabezpieczenie. Zabezpieczenie oznacza czasowe rozstrzygnięcie sądu. Sąd rozpoznając wniosek o zabezpieczenie wydaje postanowienie, w którym ustala, że przez czas trwania postępowania o obniżenie alimentów zobowiązany będzie płacił alimenty w niższej wysokości. Co istotne, sąd postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia alimentów może wydać na posiedzeniu niejawnym czyli bez udziału stron. Sąd może też wniosek o zabezpieczenie oddalić.
Kiedy można żądać obniżenia alimentów?
W pozwie o obniżenie alimentów, jak również we wniosku o zabezpieczenie należy przedstawić swoją sytuację osobistą i finansową. Z pewnością, obniżenie zarobków, utrata pracy, pogorszenie sytuacji zdrowotnej czy majątkowej osoby zobowiązanej do płacenia alimentów mogą stanowić przesłanki uzasadniające rozważenie przez sąd obniżenia wysokości świadczenia alimentacyjnego. Należy także wskazać przyczyny leżące po stronie uprawnionego do alimentów, takie jak zmniejszenie potrzeb, np. nieodbywanie się zajęć dodatkowych, zamknięcie szkół/przedszkoli skutkujące obniżeniem czesnego, brak wyjść/wyjazdów itp. W związku z tym, znaczenie może mieć wszystko.
Jednakże, realna trudność w uzyskaniu korzystnego orzeczenia wiąże się z faktem, że zmiany orzeczenia lub umowy możemy żądać wówczas, gdy zmiana naszej sytuacji jest trwała i istotna. O ile, utrata pracy lub obniżenie dochodu jest okolicznością istotną, która teoretycznie przemawia za zmniejszeniem zobowiązań, o tyle problematyczne jest wykazanie „trwałości” tej zmiany. Na ten moment nie sposób przewidzieć jak długo będziemy żyć w okresie pandemii i jak długo będzie istniało załamanie na rynku pracy i w gospodarce. Każda sprawa musi być badana indywidualnie.
Mediacja o alimenty w czasie koronawirusa
Sposobem na obniżenie alimentów w czasie koronawirusa może być mediacja.
Przede wszystkim, w pozwie o obniżenie alimentów (niezależnie od wniosku o zabezpieczenie) można zgłosić wniosek o skierowanie sprawy do mediacji. Sąd postanowienie o skierowaniu stron do mediacji wydaje na posiedzeniu niejawnym bez udziału stron. Mediacja prowadzona jest przez wyznaczonego mediatora. Jeśli strony przy pomocy mediatora wypracują ugodę, to jest ona spisywana, podpisywana przed mediatorem i kierowana do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie.
Na mediację można zapisać się także prywatnie, z pominięciem sądu. Istnieją różnego rodzaju kancelarie mediacyjne, fundacje, stowarzyszenia i inne organizacje, które zrzeszają mediatorów i prowadzą mediacje prywatne. Przeprowadzenie mediacji jest również możliwe w Punktach Nieodpłatnej Pomocy Prawnej.
Ugoda mediacyjna
Ugoda zawarta przed mediatorem jest wiążąca dla stron, jest również uwzględniana przez sąd. W obecnej sytuacji główną zaletą mediacji jest przede wszystkim szybkość uzyskania obniżonych alimentów, jak również fakt, że mediatorzy prowadzą mediacje także na pomocą środków porozumiewania się na odległość – online.
Co ważne, mediacja jest dobrowolna. Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z mediacją prywatną czy też ze skierowania sądu, na mediacje obie strony muszą wyrazić zgodę.
Obniżenie alimentów w czasie koronawirusa – rozwiązanie polubowne
Drogą do faktycznego obniżenia swoich zobowiązań alimentacyjnych w czasie koronawirusa może być także dobrowolne i polubowne porozumienie się zobowiązanego i uprawnionego co do innej wysokości świadczeń alimentacyjnych w czasie koronawirusa. Porozumienie można sporządzić samodzielnie na piśmie lub w formie ugody zawartej przed notariuszem.
Należy jednak wiedzieć, że samodzielnie spisane porozumienie nie da nam takiej ochrony prawnej jak rozstrzygnięcie sądu lub zatwierdzona przez sąd ugoda.
Konsekwencje niepłacenia alimentów lub płacenia ich w mniejszej wysokości
W przypadku braku regularnego uiszczania alimentów, jak również płacenia ich w niepełnej wysokości ustalonej orzeczeniem lub ugodą, osoba uprawniona może wystąpić do komornika o wszczęcie egzekucji. Co istotne, w przypadku pobierania alimentów przez komornika, naliczy on także dodatkowe opłaty, takie jak choćby koszty egzekucyjne. Spowoduje to, że łączna kwota egzekucji świadczeń będzie wyższa niż w przypadku dobrowolnego uiszczania alimentów. Egzekucja komornicza alimentów może się wiązać z zajęciem rachunków bankowych, zajęciem ruchomości, nieruchomości, powiadomieniem o egzekucji pracodawcy zobowiązanego, ZUSu czy urzędu skarbowego.
Przestępstwo niealimentacji
Oczywiście, w czasie pandemii aktualne pozostają przepisy karne dotyczące przestępstwa niealimentacji (art. 209 kodeksu karnego). Jednak, należy przyjąć, że osoby, które utraciły pracę lub dochody na skutek pandemii i nie wywiązują się z ustalonych alimentów nie narażają się na odpowiedzialność karną. Przestępstwo niealimentacji zachodzi wtedy, gdy zobowiązany mając obiektywną możliwość wykonania tego obowiązku, nie dopełnia go ze złej woli.
Zachęcam także do zapoznania się ze stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich
https://www.rpo.gov.pl/pl/content/koronawirus-alimenty-stanowisko-rpo-i-zespolu-ds-alimentow
