Z chwilą ustania wspólności ustawowej, małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Niezależnie od tego, w jakim stopniu każdy z nich przyczynił się do jego powstania. Wynika to wprost z art. 43 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRiOp.). Równe udziały związane są z zasadą równouprawnienia małżonków. Od zasady tej możliwe są jednak wyjątki.
Równe udziały przysługują małżonkom niezależnie od przyczyn ustania wspólności ustawowej. Zasada ta odnosi się także do ustania umownej wspólności majątkowej, chyba że małżonkowie w umowie majątkowej inaczej określili udziały w majątku wspólnym przysługujące im w chwili ustania wspólności (art. 50¹ KRiOp.).
Ciekawostka: Prawomocny wyrok orzekający rozwód może być podstawą wpisu w księdze wieczystej współwłasności w częściach ułamkowych na rzecz byłych małżonków. – uchwała Sądu Najwyższego z 21.06.2001 r. III CZP 16/01, OSN 2002, Nr 1, poz. 4.
Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym
W drodze wyjątku od ogólnej zasady równych udziałów, sąd może ustalić w innym stosunku udziały małżonków w majątku wspólnym. Rozstrzyganie w tym zakresie ma miejsce wyłącznie na żądanie osoby uprawnionej. Uprawnionym do zgłoszenia takiego żądania jest każdy z małżonków. Z żądaniem takim, w określonych sytuacjach, mogą wystąpić także spadkobiercy, jeżeli podział majątku następuje po śmierci małżonka.
Co ciekawe: W sytuacjach absolutnie wyjątkowych ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może polegać nawet na całkowitym pozbawieniu jednego z małżonków udziału w tym majątku. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 10.11.1976 r. II CR 268/76, OSN 1977, Nr 10, poz. 188; Janusz Pietrzykowski, (red.) Krzysztof Pietrzykowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2010, wyd. 2, str. 455, por. postanowienie Sądu najwyższego z 22.09.1997 r., II CKN 306/97, LEX).
WAŻNE: Małżonek nie może żądać ustalenia nierównych udziałów w niektórych tylko składnikach majątku wspólnego. Żądanie obejmować może wyłącznie cały majątek.
Nierówne udziały w majątku wspólnym
Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Pamiętać jednak należy, że sąd przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Innymi słowy, opieka nad dziećmi (wkład w ich edukację, rozwój) oraz prowadzenie domu (pranie, sprzątanie, gotowanie, robienie zakupów) są traktowane jako forma przyczyniania się do powstania majątku wspólnego.
Przykład: Jeśli małżonkowie tworzyli model rodziny, w którym tylko mąż pracuje i swoimi dochodami tworzy majątek, a żona zajmuje się dziećmi i domem, to ich udziały w majątku wspólnym, co do zasady, są równe.
Żądając przed sądem ustalenia nierównych udziałów należy wykazać, że przemawiają za tym ważne powody oraz różny stopień przyczynienia się do powstania majątku wspólnego przez każdego z małżonków. Obie przesłanki muszą być spełnione łącznie.
Ważne powody
Ustalanie nierównych udziałów dotyczy to przede wszystkim sytuacji, gdy jeden z małżonków w sposób rażący i uporczywy nie przyczyniał się do powiększenie wspólnego majątku, stosownie do swoich sił i możliwości lub wręcz trwonił ten majątek.
Ważne powody oceniane są przez sąd z punktu widzenia zasad współżycia społecznego tzn. że otrzymanie przez jednego z małżonków korzyści z majątku wspólnego do którego powstania się nie przyczynił pozostawałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i poczuciem sprawiedliwości. O tym, czy w konkretnej sprawie istnieją „ważne powody”, decyduje ocena całokształtu okoliczności danej sprawy.
Za ważny powód może być uznana m.in.:
- długotrwała faktyczna separacja małżonków,
- trwonienie majątku przez jednego z małżonków,
- nałogi, alkoholizm, narkomania, hazard,
- zawinione przyczynianie się do powstania majątku w mniejszym stopniu, niż to wynikało z możliwości małżonka,
- uchylanie się małżonka od wykonywania obowiązków domowych i wychowawczych,
- zawarcie małżeństwa w złej wierze, które następnie zostało unieważnione.
Pamiętaj!!! Nie stanowi ważnego powodu okoliczność, że małżonek nie przyczynił się do powstania majątku wspólnego z przyczyn od niego niezależnych np. wskutek choroby.
Stopień przyczynienia się do powstania majątku wspólnego
Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego rozumie się całokształt starań każdego z małżonków o założoną rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb. O stopniu przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego świadczą nie tylko osiągnięcia czysto ekonomiczne, lecz także nakład osobistej pracy w opiece nad dziećmi i w prowadzeniu domu. Wynika to z założenia, że małżeństwo opiera się na więzach osobistych i gospodarczych między małżonkami, na obowiązku wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra rodziny.
WAŻNE: Przyczynienie się do powstania majątku wspólnego to także zaoszczędzenie wydatków, należyte gospodarowanie majątkiem, nie trwonienie go.
Orzeczenie sądu o nierównych udziałach w majątku wspólnym
Sąd rozstrzygając o żądaniu nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym ocenia całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem założonej rodziny.
Pamiętajmy, że żądanie ustalenia nierównych udziałów nie jest dopuszczalne po prawomocnym orzeczeniu o podziale majątku wspólnego, w którym żądanie takie nie było zgłoszone.
Przeczytaj także:
http://wygrajrozwod.pl/mozliwa-rozdzielnosc-majatkowa-data-wsteczna/
http://wygrajrozwod.pl/podzial-majatku-wspolnego-procesie-rozwodowym/
